Home Projects
OP DEZE PAGINA
Deel deze pagina
Tussen de historische gevels en de kabbelende grachten van Utrecht liggen werfkelders. Een verborgen wereld die op verschillende plekken dringend onderhoud nodig heeft. In opdracht van de gemeente helpt RPS mee aan het behoud van deze iconen. Mét visuele inspecties, boringen, 3D-scans en duikers. Een kijkje achter de schermen.
Wie op een zonnige ochtend over de Kromme Nieuwegracht wandelt, heeft geen idee wat zich onder de straatstenen afspeelt. Daar werken inspecteurs Alain Steenbergen en Bas de Rijke van RPS in stilte aan iets groots: het behouden van de werfkelders, uniek in Nederland én de wereld. Terwijl duikers van Hercules vanaf het water onderzoek doen aan de grachtenmuren, boren Alain en Bas gaten in de eeuwenoude kelderbogen. Op zoek naar antwoorden die je niet aan de oppervlakte vindt. “Je komt als inspecteur niet zomaar op zo’n unieke locatie. Elke woning is een schatkamer. Dat maakt dit project erg bijzonder.”
De Utrechtse werfkelders ontstonden rond 1150 langs de Oudegracht, Nieuwegracht, Kromme Nieuwegracht, Drift en Plompetorengracht. Door veranderingen in de waterhuishouding kregen bewoners ruimte om onder hun huizen kelders te bouwen, pal aan het water. Die dienden als opslag- en doorgangsruimte voor goederen die via de gracht werden aangevoerd. Vanaf de werf liep je zó naar binnen, en binnendoor weer naar het huis erboven. Karakteristiek is dat de werfkelders onder de openbare weg liggen.
De gemeente Utrecht wil het erfgoed niet vervangen, maar behouden. En dat vraagt om maatwerk. Het gaat om bijna duizend werfkelders, elk met een eigen vorm, staat en eigenaar. Veel van die kelders liggen onder de openbare weg. Dat maakt het werk extra complex. Voor het herstel van de werfkelders laat de gemeente vooraf de conditie inspecteren. Is de staat twijfelachtig? Dan volgt een herberekening.
Om die berekening te kunnen maken, is exacte informatie nodig over de afmetingen van de fundering, kelderbogen en muren. En die ontbreekt vaak. “Als je niet weet hoe een kelder is opgebouwd, loop je het risico dat er constructieve problemen ontstaan,” legt Alain uit. “In het uiterste geval kan dat leiden tot verzakkingen of zelfs instorting. Ons werk is bedoeld om dat voor te zijn, door vooraf alles precies in kaart te brengen.”
<< Foto: Alain Steenbergen voert een visuele inspectie uit bij de Kromme Nieuwegracht.
Nog voor de eerste kernboor de keldervloer raakt, is het voorbereidende werk al begonnen. Met een Remotely Operated Vehicle (ROV) inspecteerde RPS de funderingen onder water, terwijl het team Waterbodem onderzoek deed naar de opbouw van de bodem onder de werfkelders. Zo ontstaat al in een vroeg stadium een eerste beeld van de situatie onder de straat.
Daarna is het aan inspecteurs Alain en Bas om de details bloot te leggen. In de slechtst beoordeelde keldersecties – eerder geselecteerd en geprioriteerd door de gemeente – voeren zij samen met partners gericht veldonderzoek uit. In nauwe samenwerking met ingenieursbureau ABT en andere specialisten bepalen ze ter plaatse het boorplan. “Soms moeten we het plan tijdens het werk aanpassen,” vertelt Bas. “Je overlegt dan meteen met de constructeur en opdrachtgever: waar boren we om écht het juiste beeld te krijgen? Het is echt teamwork.”
Foto: Bas de Rijke voert boringen uit in een van de kelderbogen.
Op één dag voeren ze tot negen boringen uit, in verschillende hoeken en richtingen. Elke boring levert cruciale informatie op: hoe dik is de muur, hoe zit de fundering in elkaar, loopt er misschien een verborgen doorgang achter het metselwerk?
Tegelijkertijd maakt een collega-landmeter 3D-scans van de kelderruimte. Die zogeheten pointclouds vormen de basis voor een digitaal model van de hele kelder. Vanaf het water doet duikbedrijf Hercules aanvullend onderzoek. Zij boren door de historische grachtenmuur om de dikte van de fundering te bepalen, zonder dat bewoners daarvoor hun kelder hoeven open te stellen.
Foto: Impressie van een pointcloud van een van de werfkelders.
Per adres leggen RPS en Hercules alle gegevens vast: van de opbouw van de kelderbogen tot de fundatie onder het metselwerk en de bodemstructuur eronder. Wat zichtbaar is én wat zich onder de oppervlakte bevindt, wordt nauwkeurig in kaart gebracht. Die informatie gaat rechtstreeks naar de ingenieurs van de gemeente die de herberekeningen uitvoeren.
Zo wordt per kelder bepaald wat nodig is: bijvoorbeeld versteviging of aanpassing van de fundering. Die inzichten worden direct toegepast. “De data die we een paar honderd meter verderop hebben ingewonnen, zijn al verwerkt in een nieuw ontwerp,” vertelt Alain. “En hier, letterlijk om de hoek, is het herstelwerk al gestart.”
Foto: Elke boring levert cruciale informatie op over de dikte van de muur en hoe de fundering is opgebouwd.
Op de gracht ligt het werkschip van Beens Groep, die de komende jaren verantwoordelijk is voor het herstel. Het laat zien hoe naadloos onderzoek en uitvoering op elkaar aansluiten. Kennis vormt de motor achter het behoud van deze eeuwenoude stadskamers.
Dat werkt alleen als alle partijen intensief samenwerken. Inspecteurs, duikers, ingenieurs en gemeenteambtenaren trekken samen op en letterlijk samen in. De gemeente heeft een pand direct aan de werklocatie beschikbaar gesteld. Een centrale plek waar tekeningen worden besproken, koffie wordt gepakt en beslissingen razendsnel genomen. “Je zit daar echt met z’n allen,” zegt Bas. “Loop je ergens op vast, dan stap je gewoon even naar binnen bij het technisch team van de gemeente.” Dankzij die korte lijnen verandert kennis direct in actie. Precies wat dit erfgoed verdient.
Foto: Duikers van Hercules doen onderzoek aan de grachtenmuren.
30 Aantal jaar dat Utrecht heeft uitgetrokken aan het herstel en behoud van het wervengebied.
900 De gemeente werkt daarbij aan ruim 900 werfkelders.
30 RPS heeft tot nu toe ruim 30 boringen gedaan van diverse lengtes en breedtes.
12,5 Het gaat in totaal over ruim 12,5 meter door historisch metselwerk.
11 Een landmeter van RPS heeft op locatie de kelder in 11 opstellingen weten in te winnen.
237.475.168 Punten zijn er daarbij ingezameld die samen een totaalbeeld vormen van de staat van de kelder op milimeterniveau.
“Je merkt aan alles dat je bij RPS te maken hebt met medewerkers die hun vak verstaan. Er is veel kennis en ervaring aanwezig om dit soort projecten adequaat op te pakken. We kijken daarom met vertrouwen uit naar de resultaten waarmee we de werkzaamheden aan de werfkelders veilig, zorgvuldig en volgens planning kunnen uitvoeren.”
Tim van Corven Technisch manager gemeente Utrecht